W toku zwycięskiej bitwy Polacy wzięli do niewoli blisko 1000 jeńców. W przededniu upadku Wilna do oblężonego miasta udało się przebić oddziałom niemieckiej 6. Dywizji Pancernej, co pozwoliło na ewakuowanie części garnizonu. Do 13 lipca Wilno zostało zdobyte, a wkraczający na Górę Zamkową żołnierze podziemia wywiesili tam Celem była szybka kapitulacja wroga. Gra planszowa Blitzkrieg zawiera niektóre z tych samych elementów, tworząc dynamiczną, ekscytującą grę planszową z okresu II wojny światowej. Całą wojnę można wygrać i przegrać w 20 minut. Gracze będą losować żetony armii z torby i rozprowadzać je po polu bitwy. Główne fronty II wojny światowej . Druga wojna światowa była jeszcze bardziej ŚWIATOWA niż pierwsza. Wzięło w niej udział ponad sto państw, a działania wojenne toczyły się na wielu frontach, głównie w Europie, Azji i Afryce. Używano w nich wielu rodzajów nowoczesnej broni. Kampania filipińska (1944–1945) (znana też jako druga kampania filipińska lub wyzwolenie Filipin) – kampania stoczona przez wojska amerykańskie i filipińskie mająca na celu pokonanie i wyparcie sił Cesarskiej Armii Japońskiej okupujących Filipiny podczas II wojny światowej. Armia japońska opanowała wszystkie wysypy archipelagu Operacja wschodniopruska (1945) Operacja wschodniopruska (nazywana także operacją mazowiecko-mazurską) – operacja wojskowa, przeprowadzona w styczniu i lutym 1945 roku na froncie wschodnim II wojny światowej, część tzw. ofensywy styczniowej Armii Czerwonej. Celem operacji wykonywanej siłami 2. i 3. Bitwa o Midway trwała w sumie cztery dni (4-7 czerwca 1942 r.). Japończycy po klęsce nie porzucili planów zajęcia Australii, bo – jak twierdzi znany historyk II wojny światowej Antony Beevor – jest mitem, jakoby w ogóle wcześniej je mieli. Największa bitwa morska I wojny światowej Ostatnia aktualizacja: 01.06.2023 06:00 W starciu na zimnych wodach Morza Północnego wzięło udział łącznie 246 okrętów. AR78Wx. Pawel Stachnik Styczeń 1942. Trwa bitwa o Moskwę. To największe starcie II wojny światowej i największa bitwa wszech czasów. Po obu stronach walczyło w niej siedem milionów żołnierzy. Zniszczenie Związku Sowieckiego było jednym z głównych ideologicznych celów Adolfa Hitlera. Wyartykułował go już 1925 r., w swojej wydanej wtedy książce „Mein Kampf”. W jego pojęciu soweckie państwo było połączeniem najgorszych rzeczy: bolszewizmu i żydostwa i jako takie szkodziło światu i ludzkości. Drugi element wymagający zniszczenia tego tworu to konieczność uzyskania przestrzeni życiowej dla narodu niemieckiego, który ściśnięty na swoich terenach nie mógł należycie się rozwijać. Do swojego planu ataku na ZSRR Führer chciał w 1938 r. pozyskać Polskę, oferując jej nabytki terytorialne na Ukrainie, ale polskie kierownictwo odrzuciło propozycję, wybierając sojusz z państwami zachodnimi. Hitler zaatakował więc Rzeczpospolitą, a po jej pokonaniu zwrócił się na zachód, by w szybkiej kampanii rozbić Francję i zmusić do zawarcia pokoju Wielką Brytanię. Wcześniej Rzesza podpisała zaskakujący pakt o współpracy ze swoim śmiertelnym wrogiem - Związkiem Radzieckim. Zaskoczeni dyktatorzy Pakt Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 r. był niespodzianką dla świata. Dotychczas bowiem Niemcy i ZSRR znajdowały się w zaciętym sporze, a do niedawna jeszcze prowadziły ze sobą zupełnie realną choć niewypowiedzianą wojnę w Hiszpanii. Jednak podpisany sierpniową nocą w Moskwie układ dawał obu dyktatorom czas na przygotowanie się do nieuniknionego starcia. Poza tym współpraca była korzystna dla obu stron. Berlin regularnie otrzymywał z ZSRR duże ilości surowców i zboża. Jak podaje znany amerykański historyk Andrew Nagorski w swojej wydanej właśnie książce „1941. Rok, w którym Niemcy przegrały wojnę”, tylko w kwietniu 1941 Moskwa wysłała do Rzeszy 208 tys. ton zboża, 90 tys. ton ropy i ponad 6 tys. ton metali nieżelaznych. Hitler wmówił sobie, że najszybszą drogą do pokonania Anglii jest zwrócenie się przeciw Związkowi Sowieckiemu- Andrew Nagorski Stalin uważał, że wzmacnianie Niemiec opłaca mu się na dłuższą metę, bo wszak im Rzesza dłużej krwawić będzie w walce z potęgami z Zachodu, tym lepiej dla Związku Sowieckiego. Trwającą właśnie wojnę Stalin widział bowiem tak jak poprzednią: Niemcy, Francja i Anglia osłabią się w zaciekłych kilkuletnich zmaganiach, a wtedy do akcji wkroczy ZSRR i bez trudu podbije kontynent. Niestety, nowe wojny rzadko kiedy przebiegają tak jak poprzednie. Hitler błyskawicznie podbił latem 1940 r. Francję, co zupełnie zaskoczyło Stalina. Z kolei Hitlera zaskoczył zdecydowany opór Wielkiej Brytanii, która nie chciała zawrzeć pokoju i oddać Niemcom panowania na kontynencie. Po fiasku przygotowań do inwazji na Wyspy oraz klęsce w lotniczej bitwie o Anglię stało się jasne, że Wielkiej Brytanii nie uda się pokonać szybko i łatwo. Jak pisze Nagorski, wtedy Hitler wmówił sobie, że najszybszą drogą do pokonania Anglii jest zwrócenie się przeciw Związkowi Sowieckiemu. Rozbicie tego molocha pozbawi bowiem Wielką Brytanię nadziei na ewentualną pomoc ze strony Moskwy, a rolnicze i gospodarcze zasoby ZSRR wzmocnią potencjał Niemiec. „Im szybciej Rosja zostanie pokonana, tym lepiej” - stwierdził Hitler. Pójdzie łatwo Führer był głęboko przekonany, że podbój Związku Sowieckiego nastąpi równie szybko, jak stało się to w przypadku Polski i Europy Zachodniej. „Przewidywał, że kampania potrwa nie więcej niż cztery miesiące, może trzy” - pisze badacz. Wielu niemieckich generałów utwierdzało Hitlera w przeświadczeniu, że wojna ta będzie kolejnym łatwym triumfem. Gen. Günter Blumentritt twierdził nawet, że do zwycięstwa wystarczy „czternaście dni ciężkich walk” (sic!). Skąd brał się ów optymizm? Szereg wcześniejszych zwycięstw Hitlera przekonał wielu wątpiących, że - jak napisał później feldmarszałek Erich von Manstein - miał on „nieomylny instynkt”. Poza tym przeciwstawienie się mu było zbyt ryzykowne. Ogromne czystki Stalina, które doprowadziły do śmierci lub uwięzienia tak wielu czołowych oficerów Armii Czerwonej, a następnie jej słabe wyniki podczas wojny z Finlandią, tylko wzmocniły przekonanie Hitlera, że Rosja może zostać pokonana. Co najważniejsze, był to dla niego element wiary, że wyższa rasa aryjska podbije i skolonizuje Wschód - tłumaczy Nagorski. Byli jednak i tacy, którzy zwracali uwagę na ogromny potencjał ludnościowy, gospodarczy i geograficzny Sowietów. Przestrzegali przed popełnieniem błędu Napoleona, którego Wielka Armia poniosła klęskę na rosyjskich bezkresach. Szef Urzędu Gospodarki Wojennej i Uzbrojenia przy Naczelnym Dowództwie Wehrmachtu gen. Georg Thomas przygotowywał raporty wskazujące na niebezpieczeństwo związane z przerwaniem dostaw paliwa i surowców z ZSRR. Sekretarz w MSZ Ernst von Weizsäcker ostrzegał w memorandum, że szybkie zwycięstwo może okazać się niemożliwe. Samo zestawienie liczby ludności było wymowne: Niemcy miały 84 mln mieszkańców, a ZSRR 170 mln. Wszystkie te głosy rozsądku Hitler ignorował lub ze złością odrzucał jako dowód defetyzmu i małej wiary. W grudniu 1940 r. wydał dyrektywę dotyczącą ataku na ZSRR. Miał on nosić kryptonim Operacja „Barbarossa” od XII-wiecznego cesarza niemieckiego, który poprowadził jedną z krucjat do Ziemi Świętej. Data ataku została wyznaczona na 15 maja 1941 r. (a więc ponad miesiąc wcześniej niż początek wyprawy Napoleona). Jednak los i tym razem pokrzyżował Hitlerowi plany. Najpierw Kijów Benito Mussolini, który pozazdrościł Führerowi zwycięstw, 28 października 1940 r. zaatakował Grecję. Jednak nieudolna armia włoska została odepchnięta przez Greków i Niemcy musieli jej udzielić pomocy. Przy okazji zaś najechały Jugosławię, która wcześniej odrzuciła sojusz z Berlinem. Kampania bałkańska opóźniła o miesiąc atak na Rosję, co miało swoje konsekwencje. Operacja „Barbarossa” zaczęła się nad ranem 22 czerwca 1941 r. Natarcie prowadziły trzy Grupy Armii. GA „Północ” miała uderzyć przez państwa bałtyckie i zdobyć Leningrad. GA „Południe” miała uderzyć na Ukrainę i zająć Kijów. Wreszcie zadaniem najsilniejszej Grupy Armii - „Środek” było okrążenie i zdobycie Mińska, a potem kontynuowanie ataku w kierunku Moskwy. Początkowo natarcie rozwijało się pomyślnie. Armia Czerwona została zaskoczona i ponosiła klęskę za klęską. Niemcy stosując taktykę zagonów pancernych zamykali duże zgrupowania sowieckie w wielkich kotłach, biorąc do niewoli setki tysięcy żołnierzy. Na początku września zamknięto okrążenie Leningradu. Jednostki Grupy Armii „Środek” doszły do Smoleńska i zdobyły go. Stamtąd otwierała się już prosta droga do Moskwy. Armie Hitlera dotarły głęboko na terytorium Rosji, a jego generałowie wierzyli, że pod koniec lata mogą zająć Moskwę Wtedy jednak Hitler nakazał Grupie przejście do obrony. Wbrew protestom generałów uznał, że ważniejsze jest zdobycie Leningradu na północy oraz Krymu i przemysłowego Donbasu na południu. Od końca sierpnia do końca września na Ukrainie odbyła się więc wielka okrążeniowa bitwa o Kijów, w której Niemcy wzięli do niewoli 665 tys. jeńców. Dopiero po jej zakończeniu 30 września Hitler wydał rozkaz rozpoczęcia Operacji „Tajfun”, czyli uderzenia na Moskwę. Dlaczego Führer podjął decyzję o zdobywaniu najpierw Ukrainy i Kijowa, a dopiero potem Moskwy? - To jedno z najbardziej intrygujących pytań na temat tego okresu. Jego armie dotarły głęboko na terytorium Rosji, a jego generałowie wierzyli, że pod koniec lata mogą zająć Moskwę. Natomiast Hitler twierdził, że generałowie nie rozumieją ekonomicznego znaczenia Ukrainy, którą najpierw trzeba było zabezpieczyć. Opóźniając Operację „Tajfun” do 30 września, po tym jak jego żołnierze stoczyli kosztowną bitwę o Kijów, rozpoczął katastrofę. Do tego czasu jego żołnierze byli już wyczerpani i musieli stawić czoła coraz bardziej brutalnej pogodzie - najpierw padały deszcze, które zamieniły drogi Rosji w morza błota, a potem bardzo wczesna zima. Większość nie miała nawet zimowych mundurów - mówi Andrew Nagorski. Na Moskwę! Gen. Heinz Guderian z Grupy Armii „Środek” niezwłocznie uderzył na północny wschód w kierunku Orła, a potem Moskwy. W bitwie pod Wiaźmią i Briańskiem zamknięto kolejny kocioł, a którym do niewoli dostało się prawie 700 tys. jeńców. Doniesienia o zbliżających się Niemcach doprowadziły 16 października do wybuchu paniki w Moskwie. Ewakuowały się urzędy, instytucje i zakłady przemysłowe. Za nimi ucieczkę rozpoczęli zwykli mieszkańcy. Inni natomiast zaczęli rabować sklepy, a także atakować wyjeżdżających. Z mieszkań usuwano portrety Lenina i Stalina, wyrzucano też komunistyczną literaturę. W siedzibie NKWD na Łubiance palono dokumenty. Robotnicy w fabrykach odmawiali pracy. Większość moskwian była przekonana, że lada chwila Niemcy zajmą miasto. Te wstydliwe moskiewskie wydarzenia zostały potem starannie przemilczane przez sowiecką historiografię. Jednak do zajęcia Moskwy Niemcom brakowało jeszcze trochę. 26 listopada oddziały Wehrmachtu zbliżyły się na odległość 30 km od miasta, a potem podeszły jeszcze bliżej. W pierwszych dniach grudnia niemieckie awangardy dotarły do miejscowości Chimka odległej od jej granic zaledwie o 8 km. Oficerowie mogli oglądać przez lornetki ruch uliczny w stolicy. Zaskoczony rozwojem wypadków i zagubiony Stalin wahał się, czy opuścić Moskwę. Przygotowany był dla niego specjalny pociąg, czekały też cztery samoloty. Jak podaje Nagorski, wódz był spanikowany i powtarzał „Co mamy robić? Co mamy robić?”. 18 października pojechał na dworzec. Podszedł do czekającego pod parą pociągu i zamyślony zaczął chodzić wzdłuż peronu. Wreszcie podjął decyzję, odwrócił się i opuścił stację. Nazajutrz wprowadził w mieście stan wojenny i ściągnął oddziały NKWD, które przywróciły porządek. 7 listopada kazał przeprowadzić tradycyjną defiladę na Placu Czerwonym z okazji rocznicy wybuchu rewolucji. Stalin przystąpił też do energicznego organizowania obrony. Na front rzucano wszystkie rezerwy, mobilizowano robotników, komsomolców i studentów. Już wcześniej sowiecki szpieg w Tokio Richard Sorge pozyskał informacje, że Japonia nie zaatakuje ZSRR. Stalin zdecydował się więc na przerzucenie około 400 tys. żołnierzy z Dalekiego Wschodu na zachód, a 250 tys. z nich przydzielił do obrony Moskwy. Były to wypoczęte i dobrze wyposażone dywizje syberyjskie. Największa bitwa Tymczasem sytuacja Niemców pogarszała się. Najpierw musieli zmagać się z jesiennym błotem, a potem nadeszła sroga rosyjska zima. Już w listopadzie temperatura spadła do minus 22 stopni, a potem jeszcze bardziej. Ogromna większość oddziałów nie miała zimowych mundurów, nie dostarczano ich też w odpowiedniej liczbie mimo nalegań dowódców. W temperaturze minus 30, minus 35, a czasami nawet minus 45 stopi przestawały działać pojazdy, broń i ludzie. Obrona stężała i blitzkrieg utknął. Część badaczy uważa, że zdobycie Moskwy w grudniu 1941 r. mogło stać się momentem przełomowym i doprowadziłoby do upadku Sowietów Tymczasem Hitler był przekonany, że Rosjanie są na krawędzi załamania i domagał się ostatecznego ataku. Dowódca Grupy Armii „Środek” gen. Fedor von Bock oświadczył wyraźnie, że bez posiłków nie jest w stanie zdobyć Moskwy. Niestety, rezerw nie było. 6 grudnia Rosjanie przeprowadzili wielką kontrofensywę. Zaatakowały cztery sowieckie fronty, od Starej Russy na północy aż po Orzeł na południu, które do 13 grudnia odrzuciły Niemców w niektórych miejscach o niemal 100 km. Szansa na zdobycie stolicy została stracona. Część badaczy uważa, że zajęcie Moskwy w grudniu 1941 r. mogło stać się momentem przełomowym i doprowadziłoby do upadku sowieckiej władzy, a tym samym do przegrania wojny przez ZSRR. - Stalin już wcześniej przygotowywał się do wojny na wyniszczenie i kazał ewakuować na wschód wielu urzędników i wiele fabryk. Myślę więc, że reżim przetrwałby, ale w znacznie osłabionej formie. Upadek Moskwy spowodowałby jeszcze dłuższą wojnę, co oznaczałoby jeszcze więcej ofiar śmiertelnych i zniszczeń dla wszystkich - mówi Andrew Nagorski. Zmagania wokół Moskwy toczyły się jeszcze długo. Sowieccy historycy uważają, że bitwa o miasto zakończyła się dopiero w kwietniu 1942 r., kiedy sowiecka kontrofensywa utknęła. Niemcy zostali odepchnięci i udało się odzyskać sporo terenu, ale Rosjanie nie byli jeszcze na tyle silni, by zupełnie pokonać Wehrmacht. Do tego droga była jeszcze bardzo daleka. Według Andrew Nagorskiego bitwa o Moskwę była największym starciem II wojny światowej. - Bez wątpienia była to największa bitwa wojny i wszechczasów. Od 30 września 1941 r. do 20 kwietnia 1942 r. siedem milionów żołnierzy było zaangażowanych w różne jej etapy. Łączne straty obu stron wyniosły 2,5 miliona, z czego prawie 2 miliony były po stronie radzieckiej. Dla porównania: około połowę mniej żołnierzy brało udział w bitwie o Stalingrad, a łączne straty obu stron wyniosły tam nieco mniej niż milion. Ale Stalingrad zwykle przyciąga znacznie więcej uwagi, ponieważ był bardziej wyraźnym zwycięstwem strony sowieckiej, podczas gdy bitwa o Moskwę była prawie przegrana i pokazała, jak ogromne błędy Stalin popełnił na początku wojny - podsumowuje historyk, który w swoim dorobku ma również książkę poświęconą zmaganiom o Moskwę, zatytułowaną „Największa bitwa. Moskwa 1941-1942”. Wojna światowa II 1939–1945 – konflikt między grupą demokratycznych państw Europy Zachodniej, do których później przyłączyły się USA i ZSRR, występujące w obronie własnych pozycji w Europie i na świecie, a państwami faszystowskimi (oraz ich sojusznikami), zmierzającymi do zdobycia hegemonii w świecie; konflikt w warunkach wielkiego skoku naukowo-technicznego, który doprowadził do rozwarstwienia sił zbrojnych na nowoczesne armie (głównie niemiecka) wyposażone w najnowsze typy uzbrojenia i tradycyjne armie przede wszystkim państw średnich i małych. W okresie narastania konfliktu wojennego wystąpiły sprzeczności społeczne, które znalazły wyraz w ukształtowaniu się ruchów faszystowskich, odwołujących się do wzorów niemieckich lub włoskich, oraz ruchu komunistycznego podporządkowanego ZSRR. Wybuch wojny światowej poprzedziły wojny lokalne: wojna domowa w Hiszpanii 1936–39 (zakończyła się zwycięstwem frankistów wspieranych przez Włochy i Niemcy) oraz trwająca od 1937 wojna chińsko-japońska, która z czasem stała się częścią konfliktu światowego (pod okupacją japońską znalazła się wschodnia, nadbrzeżna część Chin, pozostałą część kontrolował Kuomintang, wspierany przez ZSRR i państwa zachodnie); doszło też do — przerwanego przez wybuch wojny w Europie — lokalnego konfliktu sowiecko-japońskiego na pograniczu Mandżurii (marionetkowe cesarstwo pod protektoratem Japonii) i Mongolii (marionetkowa republika pod protektoratem ZSRR). Początek wojny. Niemcy, po włączeniu wiosną 1938 Austrii do III Rzeszy (Anschluss), jesienią 1938 na konferencji w Monachium uzyskali zgodę na anektowanie części Czech i Moraw (III 1939 zajęli całe terytorium Czech i Moraw, jednocześnie powstało Państwo Słowackie); wystąpili wobec Polski z żądaniami dotyczącymi Wolnego Miasta Gdańska i Pomorza; odrzucenie tych żądań przez rząd polski, jednoczesne potwierdzenie sojuszu francusko-polskiego i wzajemne gwarancje polsko-brytyjskie (porozumienie polsko-francusko-brytyjskie miało charakter polityczny, a nie wojskowy) spowodowały, że 31 III A. Hitler postanowił rozpocząć bezpośrednie przygotowania do wojny z Polską; VIII 1939 zawarł porozumienie z J. Stalinem (pakt Ribbentropp–Mołotow), w którym obaj dyktatorzy dokonali podziału strefy wpływów w środkowowschodniej Europie. Niemiecki plan wojny przewidywał uderzenie na Polskę z jednoczesną osłoną na zachodzie; plan polski zakładał obronę na pograniczu, później odwrót na linię ostatecznego oporu; plan francuski — rozwinięcie obrony na granicy północno-wschodniej i wschodniej, później przegrupowanie między rzekami Ren i Mozelę oraz podjęcie ograniczonej akcji zaczepnej; plan sowiecki — osiągnięcie linii Wisły. 1 IX 1939 Niemcy zaatakowały Polskę (kampania wrześniowa 1939), 3 IX w stanie wojny z nimi znalazły się Wielka Brytania i Francja — konflikt z lokalnego przekształcił się w światowy. Na froncie polskim Niemcy mieli przewagę liczebną i materiałową, z wyprzedzeniem dokonali mobilizacji i siłami pancerno-motorowymi, wspieranymi przez lotnictwo, w ciągu kilku dni przełamali opór wojsk polskich w bitwie granicznej, 8 IX doszli do środkowej Wisły i do Warszawy; polski zwrot zaczepny doprowadził do bitwy nad Bzurą, która odciążyła stolicę; nim bitwa dobiegła końca, 17 IX od wschodu uderzyła Armia Czerwona, zmierzając ku Wiśle (po umowie moskiewskiej z 28 IX cofnęła się na linię rzeki Bug); władze RP opuściły kraj. Pod koniec września opór polski wygasł, 28 IX skapitulowała Warszawa, 2–5 X pod Kockiem rozegrała się ostatnia bitwa kampanii wrześniowej. Na froncie zachodnim 10 IX Francuzi podjęli lokalne akcje zaczepne w rejonie Saary, ale przerwali je po kilku dniach; później na froncie zachodnim panowała cisza (drôle de guerre). Niemcy planowali podjęcie ofensywy na zachodzie jeszcze 1939, ale ostatecznie odłożyli ją na termin późniejszy. Na morzu działania rozpoczęły się 3 IX i przyniosły powodzenie niemieckiej broni podwodnej. Na Wschodzie X 1939 zgodnie z umowami sowiecko-niemieckimi ZSRR utworzył bazy wojskowe na Litwie, Łotwie i w Estonii i wystąpił z ultimatum wobec Finlandii; po odrzuceniu żądań przez rząd fiński 30 XI wojska sowieckie przekroczyły granicę fińską (wojna sowiecko-fińska 1939–40), utknęły na Przesmyku Karelskim (Mannerheima linia) i w Karelii; w Laponii okupowały rejon Petsamo. W Chinach Japończycy 17 IX uderzyli na miasto Changsha, 2 X Chińczycy przeszli do przeciwnatarcia. W 1939 na zajętych terytoriach przez Niemcy i ZSRR, poczynając od Czechosłowacji (Protektorat Czech i Moraw) i Polski wprowadzono administrację okupacyjną stosującą terror: eksterminacje, areszty i deportacje, które dotknęły setki tys. ludzi (deportacja, Katyń). Jednocześnie zaczęły powstawać zalążki ruchu oporu i konspiracji, a także rządy na uchodźstwie (rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie). Działania 1940. W Skandynawii w lutym wojna sowiecko-fińska weszła w stadium krytyczne; ZSRR skierował na front blisko 1 mln żołnierzy; obrona fińska na Przesmyku Karelskim została przełamana; Francja i Wielka Brytania wspierały władze fińskie, planowały wysłanie do Finlandii korpusu ekspedycyjnego (z udziałem polskiej Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich); nim do tego doszło, 12 III w Moskwie został podpisany sowiecko-fiński traktat pokojowy; Finlandia utraciła Przesmyk Karelski i część Karelii, ale zachowała niepodległość. Niemcy zaplanowali szerszą akcję na północy — 9 IV ich wojska zajęły Danię (która nie stawiła oporu) i wylądowały w głównych portach Norwegii; zaskoczeni Norwegowie stawili nieskoordynowany opór, a nieliczne posiłki brytyjskie i francuskie nie zmieniły sytuacji i zostały ewakuowane; 30 IV podpisano kapitulację armii norweskiej w południowej części kraju; dłużej trwały walki w północnej części Norwegii, wokół Narwiku, 9 IV opanowanego przez Niemców; Norwegów wsparł brytyjsko-francusko-polski korpus posiłkowy. Francuzi i Norwegowie odbili Narwik, 29 V Polacy — Ankenes; 10 VI wojska norweskie skapitulowały; alianci wycofali się. Na froncie zachodnim 10 V armia niemiecka uderzyła na Holandię i Belgię; 14 V holenderskie siły zbrojne skapitulowały; siły lewego skrzydła wojsk sprzymierzonych weszły w tym czasie do Belgii, ale niemieckie zgrupowanie pancerno-motorowe, nacierające przez Ardeny, 14–15 V sforsowało środkową Mozę, 19 V osiągnęło brzeg cieśniny La Manche, odcinając główne siły sprzymierzonych we Flandrii; 28 V skapitulowała armia belgijska, do 6 VI wojska brytyjskie i część armii francuskiej ewakuowały się z Dunkierki do Wielkiej Brytanii. Francuzi odtworzyli front na linii rzek Somma i Aisne, ale przeważające siły niemieckie 5 VI wznowiły natarcie, przełamały front i przeszły do pościgu; 10 VI Włochy wypowiedziały wojnę Francji, 14 VI Niemcy wkroczyli do Paryża; 25 VI weszło w życie zawieszenie broni; Niemcy rozpoczęli okupację północnej i zachodniej części Francji i narzucili jej ograniczenia wojskowe, w części nieokupowanej utworzono tzw. Wolną Francję (État français) z rządem w Vichy; działania wojenne na lądzie ustały, nasiliły się walki w powietrzu i na morzu. Niemcy przygotowywali desant na Wielką Brytanię, dążąc do uzyskania panowania w powietrzu (bitwa o Wielką Brytanię). Na Oceanie Atlantyckim w 1. połowie 1940 niemiecka marynarka wojenna i lotnictwo nie osiągnęły większych sukcesów, po zdobyciu baz w Norwegii i Francji skuteczność działań niemieckich przeciwko liniom zaopatrzeniowym aliantów wzrosła. Na Morzu Śródziemnym działania morskie przez blisko 3 lata stanowiły główną część operacji wojennych na tym obszarze, zwłaszcza na liniach komunikacyjnych — włoskich (Włochy–Libia, później Włochy–Półwysep Bałkański) i brytyjskich (Gibraltar–Egipt, później Egipt–Grecja, zaopatrywanie Malty); działania sił nawodnych doprowadziły do starć koło przylądków Teulada i Spartivento (Sardynia); brytyjskie lotnictwo pokładowe zaatakowało bazę włoskiej floty w Tarencie i wyeliminowało z działań większość floty liniowej, ale nie ograniczyło przewozów morskich przeciwnika. W Afryce Północnej włoska 10. armia IX 1940 dotarła z Libii do Sidi Barrani w Egipcie i została zatrzymana, 9 XII wojska brytyjskie rozpoczęły ofensywę, w ciągu kilku dni rozbiły większość sił 10. armii, wkroczyły do Cyrenajki, obległy Bardiję. Na Półwyspie Bałkańskim 28 X Włosi uderzyli na Grecję, licząc na szybkie zwycięstwo; Grecy powstrzymali przeciwnika, 14 XI przeszli do ofensywy i wyparłszy nieprzyjaciela z własnego terytorium wkroczyli do Albanii. W Afryce Wschodniej w Etiopii Włosi zajęli tereny na pograniczu z Sudanem (Kassalę) i Kenią (Moyale), w sierpniu obsadzili też Somali Brytyjskie (Berbera). W Europie Wschodniej rząd sowiecki wykorzystał zaangażowanie Niemiec na zachodzie i latem inkorporował Litwę, Łotwę i Estonię, przekształcając je w republiki związkowe ZSRR, od Rumunii uzyskał Besarabię i północną Bukowinę, sięgając wpływami na Półwysep Bałkański. Niemcy z Włochami i Japonią utworzyli Pakt Trzech (27 IX), do którego dołączyły Słowacja, Węgry i Rumunia. Obie strony (sowiecka i niemiecka) rozpoczęły przygotowania do zbrojnego rozstrzygnięcia, którego głównym obszarem miały być okupowane ziemie polskie. W Chinach wojska Kuomintangu odbiły Nanning (12 III), otwierając połączenie lądowe z Indochinami; na froncie centralnym wojska japońskie opanowały Yichang i rozpoczęły bombardowania Chongqing; w grudniu Japończycy podjęli kolejną próbę opanowania linii kolejowej Hangzhou–Kanton. Po klęsce Francji 22 IX uzyskali prawo założenia baz w Kochinchinie. W 1940 państwa Osi opanowały niemal całą zachodnią i północną Europę; Wielka Brytania utrzymała się na wyspach i w strefie śródziemnomorskiej, gdzie działania wojenne ponownie przeniosły się na teren Europy; w krajach okupowanych przez III Rzeszę i ZSRR zaczął organizować się ruch oporu; nastąpiło zbliżenie Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Działania 1941. W strefie Morza Śródziemnego w Afryce Północnej wojska brytyjskie w początkach roku kontynuowały natarcie, zdobyły Bardiję, Tobruk i Bengazi, niszcząc całkowicie włoską 10. armię i zajmując całą Cyrenajkę; Niemcy skierowali w rejon walk lotnictwo i wojska lądowe (Korpus Afrykański). Półwysep Bałkański. Na froncie albańskim ofensywa grecka utknęła w górach. Niemcy, przygotowując się do interwencji w Grecji, w styczniu skierowali wojska do Rumunii i 2 III wkroczyli do Bułgarii; Brytyjczycy, osłabiając swe siły w Afryce Północnej, wysłali do Grecji korpus ekspedycyjny; 6 IV wojska niemieckie, wspierane przez jednostki włoskie, a później węgierskie, uderzyły na Jugosławię i Grecję; armia jugosłowiańska rozpadła się bez udziału w znaczniejszych walkach, grecka broniła się dłużej; 20 V–1 VI Niemcy za pomocą desantu powietrznego opanowali Kretę. W Afryce Północnej na Pustyni Libijskiej w marcu i kwietniu wojska niemiecko-włoskie pokonały Brytyjczyków, odbiły Cyrenajkę (oprócz Tobruku obronionego przez Australijczyków, których od sierpnia zastępowała polska Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich); 19 XI brytyjska 8. armia, uprzedzając przeciwnika, przeszła do natarcia, odblokowała Tobruk i ponownie zajęła Cyrenajkę. W Afryce Wschodniej wojska brytyjskie rozbiły armię włoską i zajęły ten obszar. Na Bliskim Wschodzie Brytyjczycy opanowali Irak, następnie Syrię. W sierpniu (po wybuchu wojny sowiecko-niemieckiej) wojska brytyjskie i sowieckie rozpoczęły okupację Iranu, co pozwoliło na otwarcie bezpośredniego połączenia lądowego między ZSRR a obszarami kontrolowanymi przez Wielką Brytanię. W Europie Wschodniej na wiosnę Niemcy i sojusznicy (Rumunia i Finlandia) rozpoczęli przegrupowanie wojsk w celu uderzenia na ZSRR; uderzenie wojsk Osi 22 VI 1941 zaskoczyło stronę sowiecką kierunkiem natarć oraz mechanizmem prowadzenia działań (we współczesnej historiografii istnieje również pogląd, iż atak ten wyprzedził stronę sowiecką przygotowującą napaść na III Rzeszę); latem zostały rozbite wojska pierwszego sowieckiego rzutu strategicznego, a jesienią — drugiego, dopiero trzeci powstrzymał Niemców pod Leningradem, Moskwą i u wrót Kaukazu (Rostów); 5–6 XII rozpoczęło się sowieckie przeciwnatarcie pod Moskwą (Moskwa — Bitwa pod Moskwą), które zmusiło wojska niemieckie do odwrotu o 300–400 km i obrony na całym froncie wschodnim. Finowie odbili Przesmyk Karelski po dawną granicę sowiecko-fińską oraz obsadzili Karelię po rzekę Swir i jezioro Onega. W Laponii wojska niemieckie podjęły próbę opanowania Murmańska, utknęły jednak nad rzeką Stara Lica; na obszarze od Morza Czarnego do Morza Barentsa ukształtował się front liniowy, który związał większość niemieckich sił lądowych. Na Oceanie Atlantyckim nasilała się wielka bitwa o komunikację (bitwa o Atlantyk); Brytyjczycy doskonalili system konwojów, uzyskali pomoc amerykańską (VIII 1941 podpisali deklarację współpracy, Kartę Atlantycką); Niemcy zatopili 432 statki (ponad 2 mln BRT), tracąc 35 okrętów podwodnych. Latem przez Morze Barentsa ruszyły pierwsze konwoje sprzymierzonych zmierzające do sowieckich portów północnych (murmańskie konwoje). W wojnie powietrznej w pierwszych miesiącach 1941 lotnictwo niemieckie kontynuowało bombardowanie obiektów na Wysp Brytyjskich, później jego aktywność osłabła; lotnictwo brytyjskie stopniowo nasilało naloty na Niemcy i cele w krajach okupowanych. Na obszarach okupowanych trwało formowanie się konspiracji, rozpoczęto działania partyzanckie; po rozpoczęciu wojny sowiecko-niemieckiej ruch komunistyczny w państwach okupowanych i zależnych od III Rzeszy na polecenie Międzynarodówki Komunistycznej podjął działalność konspiracyjną (w największej skali w Jugosławii, gdzie walka partyzancka była również elementem wojny domowej, oraz na okupowanych obszarach ZSRR). W Chinach Japończycy kontynuowali akcję blokowania wybrzeży, opanowali wiele miast nadmorskie, głównie w południowej części Chin, przygotowywali uderzenie na południową część kontynentu; we wrześniu Chińczycy zwyciężyli w bitwie pod Changsha; uderzenie Japonii na Stany Zjednoczone i Wielką Brytanię spowodowało, iż tzw. incydent chiński stał się częścią działań II wojny światowej; 20 X władze Japonii zatwierdziły ostateczny plan wojny ze Stanami Zjednoczonymi, Wielką Brytanią i Holandią (przewidywał eliminowanie amerykańskiej floty, opanowanie stref mórz Azji Południowo-Wschodniej — Filipin, Holenderskich Indii Wschodnich, Nowej Gwinei, Wysp Salomona, Półwyspu Malajskiego, a później Birmy, z pozostawieniem części armii lądowej w Chinach, oraz silnej osłony w Mandżurii). Utworzenie nowych frontów dalekowschodnich zapoczątkował japoński atak 7–8 XII na bazę floty amerykańskiej w Pearl Harbor; następnie Japończycy opanowali Hongkong, na Malajach wysadzili desant, który rozpoczął natarcie na Singapur, z Indochin wkroczyli do Syjamu (przyłączył się do Japonii), następnie uderzyli na południową Birmę; desant japoński wylądował na wyspie Luzon (Filipiny). Przystąpienie do wojny ZSRR i Stanów Zjednoczonych z jednej strony i Japonii z drugiej przekształciło działania wojenne w wojnę powszechną, konflikt globalny między 2 blokami mocarstw, z udziałem większości państw świata, angażujący niemal całość zasobów światowych (ich wykorzystanie 1944 osiągnęło poziom maksymalny). Działania 1942. Konflikt wojenny był już w pełni wojną wielofrontową i wielopłaszczyznową; w Europie miała ona charakter głównie lądowej z nasilającą się wojną powietrzną; na Oceanie Spokojnym — przede wszystkim powietrzno-morskiej; w Chinach i Birmie — lądowej. W Europie Wschodniej na początku roku Armia Czerwona kontynuowała kontrofensywę i na niektórych odcinkach frontu zmusiła Niemców do odwrotu (Ukraina); latem armia niemiecka, po uprzednim opanowaniu Sewastopola, przeszła do ofensywy na południowym odcinku frontu i nacierając na Kaukaz rozbiła sowieckie lewe skrzydło, ale w sierpniu–wrześniu utknęła w Stalingradzie i na zachodniej części pasma kaukaskiego; 19 XI rozpoczęła się sowiecka kontrofensywa pod Stalingradem, 23 XI wojska sowieckie okrążyły niemieckie zgrupowanie (stalingradzka bitwa); na środkowym odcinku frontu uderzenia sowieckie związały znaczne siły niemieckie. W Europie 9–10 X wojska niemieckie obsadziły okupowaną część Francji, a oddziały włoskie — Korsykę. W powietrzu rozpoczęła się ofensywa bombowa na Niemcy, początkowo prowadzona przez lotnictwo brytyjskie (w tym Polskie Siły Powietrzne), od sierpnia również amerykańskie. W Afryce Północnej na Pustynii Libijskiej wojska niemiecko-włoskiej na początku roku (21 I–7 II) odrzuciły brytyjską 8. armię na linię Al-Mechila, 27 V przeszły do ofensywy, pobiły Brytyjczyków w Cyrenajce, podczas pościgu zdobyły Tobruk (21 VII) i doszły do Al- Alamajn, 23 X–4 XI brytyjska 8. armia rozbiła wojska niemiecko-włoska i przeszła do kontrataku, do końca roku opanowując po raz trzeci Cyrenajkę. W listopadzie w portach Maroka i Algierii wylądowały wojska amerykańskie oraz brytyjskie, po zawarciu porozumienia z miejscową administracją francuską ruszyły ku Tunisowi, gdzie wylądował desant niemiecko-włoski; pod koniec roku w zachodniej Tunezji ukształtował się protektorat francuski. Na Oceanie Atlantyckim po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do wojny Niemcy poszerzyli strefę działań floty podwodnej do wybrzeży amerykańskich, co w połączeniu ze wzrostem liczby okrętów podwodnych spowodowało zwiększenie liczby zatopionych statków sprzymierzonych (lepiej osłaniane transporty z wojskiem z reguły docierały w całości). Na Dalekim Wschodzie Japończycy opanowali Malaje (15 II skapitulował Singapur), następnie Birmę, mimo wsparcia Brytyjczyków przez Chińczyków; na Filipinach Japończycy 2 I zajęli Manilę, następnie zmusili do kapitulacji armię filipińsko-amerykańską broniącą się na półwyspie Bataan (9 IV); w styczniu desant japoński wylądował na Borneo, po wygraniu bitwy na Morzu Jawajskim (24 II) — na Jawie. Na wiosnę 1942 pod japońską okupacją była cała strefa mórz Azji Południowo-Wschodniej; Australia i Indie były zagrożone, a Chiny odcięte od połączeń z państwami zachodnimi; ofensywa japońska w kierunku południowo-wschodnim została jednak zatrzymana, 7–8 V stoczono nierozstrzygniętą bitwę morską na Morzu Koralowym, 3–5 VI klęska floty japońskiej w bitwie koło atolu Midway spowodowała przełom w wojnie na Oceanie Spokojnym; po wylądowaniu 10 VII desantu amerykańskiego na wyspie Guadalcanal (Wyspy Salomona) stoczono kilka bitew powietrzno-morskich; na Nowej Gwinei we wrześniu Australijczycy powstrzymali marsz japoński na Port Moresby i wraz z Amerykanami rozpoczęli natarcie na Buna. Na początku 1942 największe sukcesy militarne odnosiła Japonia, w lecie — Niemcy; jesienią zaczęła zarysowywać się przewaga przeciwników Osi. Stany Zjednoczone i Wielka Brytania ściśle współdziałały, poszukiwano porozumienia z ZSRR. Działania 1943. Nastąpiło wzmocnienie ofensywy państw sprzymierzonych na państwa Osi w Europie; na lądzie (od wschodu i południa), w powietrzu (od zachodu); wzmagał się ruch oporu, zwłaszcza w państwach okupowanych; na Oceanie Spokojnym nasiliły się powietrzno-morskie działania amerykańskich sił zbrojnych; narastał wysiłek zaplecza walczących mocarstw (wzrost produkcji wojennej, szczególnie w państwach sprzymierzonych). Na froncie wschodnim pierwsze miesiące 1943 przyniosły kontynuację ofensywy sowieckiej na południowym odcinku frontu oraz likwidację zgrupowania niemieckiego otoczonego w Stalingradzie (2 II); pod koniec lutego wojska sowieckie zbliżyły się do dolnego biegu Dniepru; przeciwnatarcie Niemców pod Charkowem ustabilizowało front; Armia Czerwona utrzymała tereny w rejonie Kurska, wojska niemieckie zaś (po wycofaniu się z północnego Kaukazu) — przyczółek na Półwyspie Tamańskim; pod Moskwą Niemcy wycofali się spod Rżewa i Domiańska, Rosjanie przebili lądowe połączenia do okrążonego Leningradu; obie strony rozpoczęły przygotowania do kampanii letniej, 5 VII Niemcy przeszli do natarcia uderzając koncentrycznie na Kursk, stoczono wielką bitwę, której decydującym punktem była największa bitwa pancerna wojny pod Prochorowką, później Armia Czerwona wyszła nad Dolny Dniepr, po jego sforsowaniu (6 XI) zajęła Kijów i odcięła Krym od obszarów okupowanych jeszcze przez Niemców. Na centralnym odcinku frontu wojska sowieckie opanowały Smoleńsk. W Afryce Północnej wojska brytyjskiej 8. armii w styczniu opanowały Trypolitanię i zepchnęły wojska niemiecko-włoskie na przyczółek tunezyjski (zlikwidowany w połowie maja), droga przez Morze Śródziemne została otwarta dla żeglugi sprzymierzonych. We Włoszech 10 VII desant wojsk alianckich wylądował na Sycylii, do 17 VIII resztki wojsk niemiecko-włoskich broniących wyspy ewakuowały się na kontynent; 25 VII obalono rząd B. Mussoliniego, nowy rząd włoski 3 IX podpisał zawieszenie broni ze sprzymierzonymi, desant brytyjski wylądował w Kalabrii; 9 IX, jednocześnie z ogłoszeniem zawieszenia broni, rozpoczął się desant sprzymierzonych w zatoce Salerno. Niemcy odpowiedzieli rozbrojeniem większości oddziałów armii włoskiej we Włoszech i na Półwyspie Bałkańskim, opanowali Rzym (10 IX), po przegranej bitwie pod Salerno, powstrzymali sprzymierzonych na linii zimowej pod Monte Cassino. Na Oceanie Atlantyckim w pierwszej połowie roku nastąpił przełom w bitwie o opanowanie tego obszaru; w marcu Niemcy zatopili 92 statki (540 tys. BRT), w czerwcu tylko 8 (30 tys. BRT); jednocześnie w marcu stracili 15 okrętów podwodnych, w maju — 41; sprzymierzeni udoskonalili środki obrony konwojów, produkcja nowych statków znacznie przewyższała straty. W powietrzu wzrosła siła amerykańskiego lotnictwa strategicznego (stacjonującego w Wielkiej Brytanii); wspólnie z siłami brytyjskimi rozwinęło ono zespoloną ofensywę powietrzną na Niemcy — Brytyjczycy atakowali nocą, Amerykanie w ciągu dnia. Na Oceanie Spokojnym Amerykanie opanowali Wyspy Salomona, zajęli Wyspy Gilberta i wspólnie z Australijczykami opanowali wschodnią część Nowej Gwinei; obsadzili wyspy: Attu i Kiska w archipelagu Aleutów. Na Dalekim Wschodzie w Birmie, na pograniczu z Indiami i Chinami, trwały lokalne starcia; w Chinach nasilił się konflikt między Kuomintangiem a KP Chin; Japończycy podejmowali lokalne ataki, bez powodzenia na Changsha. Państwa sprzymierzone 1943 nawiązały ścisłe współdziałanie, 28 XI–1 XII w Teheranie odbyła się konferencja tzw. wielkiej trójki (W. Churchill, Roosevelt, J. Stalin; teherańska konferencja), która ustaliła plan działań militarnych 1944 (w tym otwarcie tzw. drugiego frontu), przyjęła ogólny zarys ładu powojennego, podział wpływów wielkich mocarstw (Polska podporządkowana ZSRR). Po stronie przeciwnej Oś rozpadła się; dowództwo niemieckie po klęskach na froncie wschodnim przyjęło koncepcję obrony przeciwko Armii Czerwonej i koncentracji sił do pobicia desantu sprzymierzonych na Zachodzie. Działania 1944. W Europie nastąpiło koncentryczne uderzenie wojsk sprzymierzonych na obszary opanowane przez Niemców, połączone z masowym wystąpieniem ruchu oporu i konspiracji. Na Dalekim Wschodzie, na Oceanie Spokojnym działania zaczepne prowadzili sprzymierzeni, w Chinach — Japonia; 1944 to szczytowy okres produkcji zbrojeniowej, szybkiego postępu naukowo-technicznego, początek kształtowania ładu powojennego opartego na nierówności. Na froncie wschodnim na początku roku wojska sowieckie rozbiły skrajne skrzydła armii niemieckiej, na północy odrzuciły przeciwnika spod Leningradu, na południu dotarły do Karpat i wyzwoliły Krym; w czerwcu–lipcu Armia Czerwona rozgromiła centrum wojsk niemieckich na Białorusi i na południe od rzeki Prypeć, na przełomie lipca i sierpnia wyszła nad środkową Wisłę; w stolicy Polski wybuchło powstanie (powstanie warszawskie 1944). W sierpniu wojska sowieckie rozbiły w Mołdawii siły niemiecko-rumuńskie i po przejściu Rumunii (23 VIII) na stronę sprzymierzonych rozpoczęły przez Siedmiogród natarcie na Wielką Nizinę Węgierską (później po sforsowaniu środkowego Dunaju okrążyły Budapeszt); także w sierpniu rozpoczęło się powstanie słowackie. Na Półwyspie Bałkańskim we wrześniu wojska sowieckie nie napotykając na opór wkroczyły do Bułgarii; po przewrocie wojskowym i przejściu Bułgarii na stronę sprzymierzonych, wraz z armią bułgarską uderzyły na Macedonię i Serbię; 20 X wojska sowieckie i jugosłowiańskie opanowały Belgrad; wojska niemieckie wycofały się z Grecji, Albanii i Czarnogóry. W Grecji wylądowały oddziały brytyjskie, rozpoczęła się walka z partyzantką komunistyczną. Pod koniec roku front przebiegał między rzeką Drawa i Morzem Adriatyckim; na jego zapleczu toczyły się walki domowe. W Europie Północnej 10 VI wojska sowieckie przeszły do natarcia na Przesmyku Karelskim, przełamały obronę fińską, 26 VI zajęły Wyborg; 19 IX podpisano sowiecko-fińskie zawieszenie broni, Finlandia wystąpiła przeciwko III Rzeszy, w Laponii rozpoczęły się walki fińsko-niemieckie, na wybrzeżach Morza Barentsa uderzyły wojska sowieckie; pod koniec roku Niemcy wycofali się do północnej Norwegii. We Włoszech alianci od stycznia bez powodzenia podejmowali ataki pod Monte Cassino, połączone z desantem pod Anzio; 11 V wojska sprzymierzonych (w tym Drugi Korpus Polski) przełamały obronę niemiecką, 4 VI weszły do Rzymu i w pościgu dotarły do Apeninu Toskańsko-Emiliańskiego. W Europie Zachodniej w pierwszej połowie roku obie strony przygotowały działania na wielką skalę; alianci — desant na północno-zachodnim wybrzeżu Francji, Niemcy — jego rozbicie na wybrzeżu; 6 VI wojska sprzymierzonych rozpoczęły operację desantową w Normandii i utworzyły przyczółek, następnie pobiły niemiecką armię; na przełomie lipca i sierpnia przełamały obronę niemiecką pod Avranches, okrążyły Niemców pod Falaise, następnie prowadziły pościg; 19 VIII wybuchło powstanie w Paryżu, rozbite wojska niemieckie wycofały się ku granicy Niemiec; 15 VIII wojska amerykańsko-francuskie wylądowały w Prowansji. Na początku września wojska sprzymierzonych wkroczyły do Belgii oraz dotarły do granic Lotaryngii i Alzacji; we wrześniu próba szybkiego wkroczenia do Niemiec przez Holandię (połączona operacja wojsk powietrznodesantowych i lądowych w Arnhem) zakończyła się niepowodzeniem; później prowadzono akcje na mniejszą skalę, 21 X Amerykanie zajęli Akwizgran, 29 X Polacy — Bredę, 23 XI Francuzi — Strasburg. Pod koniec roku Niemcy podjęli ostatnią próbę pokonania wojsk sprzymierzonych uderzając 16 XII w Ardenach, sprzymierzonym, początkowo zaskoczonym, udało się zatrzymać Niemców. W powietrzu lotnictwo strategiczne sprzymierzonych kontynuowało ofensywę na Niemcy; w lecie zostało użyte głównie do bezpośredniego wsparcia wojsk lądowych we Francji. Niemcy wprowadzili do akcji pociski V-1 i V-2 używane do ataków na Londyn. Na Oceanie Atlantyckim sprzymierzeni powiększyli przewagę, co pozwoliło na swobodne przewozy wojsk i sprzętu; rozpoczęto ruch morski przez podejście dalekowschodnie, konwoje arktyczne nie ponosiły poważnych strat. Na Dalekim Wschodzie działania wojenne nasiliły się; na Oceanie Spokojnym Amerykanie wysadzili desant na wyspie Saipan i zwyciężyli w bitwie powietrzno-morskiej na Morzu Filipińskim; opanowali Wyspy Mariańskie; na południu oddziały amerykańskie obsadzały kolejne punkty na Nowej Gwinei; 20 X wysadzono desant na wyspie Leyte (Filipiny), wielka bitwa powietrzno-morska uniemożliwiła flocie japońskiej działania na większą skalę. Amerykańskie wojska lądowe opanowały Leyte, później zajęły Mindoro; rozpoczęły się uderzenia powietrzne na Japonię, a amerykańska flota podwodna paraliżowała morską komunikację przeciwnika, przede wszystkim między Wyspami Japońskimi a strefą mórz Azji Południowo-Wschodniej. W Birmie w wyniku natarcia odzyskano północną część kraju i ponownie otwarto lądowe połączenie z Chinami. W Chinach od kwietnia do grudnia wojska japońskie prowadziły ofensywę w celu uzyskania bezpośredniego połączenia wzdłuż linii kolejowej Pekin–Kanton i dalej do Indochin. W 1944 siły niemieckie zostały zepchnięte do obszaru ograniczonego na wschodzie Wisłą, na zachodzie — Renem, na południu — Padem; nad obszarem tym panowanie w powietrzu uzyskało lotnictwo sprzymierzonych. Na wyzwolonych obszarach Europy zaczęto odtwarzać państwa w warunkach ostrych konfliktów społecznych na zachodzie, otwartej wojny domowej w Grecji, jej elementów w Jugosławii oraz uzależnienia od ZSRR krajów zajętych przez Armię Czerwoną. Działania 1945. Na froncie wschodnim po przejściu do natarcia 12–15 I między Morzem Bałtyckim a Karpatami główne zgrupowanie wojsk sowieckich przełamało obronę niemiecką nad Wisłą i Narwią (17 I 1. armia WP zajęła Warszawę) i pod koniec stycznia osiągnęło środkową Odrę oraz brzeg Morza Bałtyckiego (Zalewu Wiślanego), w lutym i marcu rozbiło Niemców na Pomorzu oraz Śląsku; 9 IV padł Królewiec. Na południe od Karpat wojska sowieckie 13 II zdobyły Budapeszt i Wiedeń; decydujące uderzenie przeprowadziły między Morzem Bałtyckim i Sudetami; 16 IV główne siły Armii Czerwonej i WP rozpoczęły ofensywę, 2 V zdobyły Berlin, wyszły nad Łabę i spotkały się z wojskami amerykańskimi i brytyjskimi, 9 V wkroczyły do Pragi, wyzwolonej przez powstańców, którzy rozpoczęli walkę 5 V. Na froncie zachodnim wojska sprzymierzonych 8 II rozpoczęły stopniowo rozszerzane natarcie między Mozą a Renem, w marcu sforsowały rzekę (na północ od Zagłębia Ruhry); na północnym skrzydle Brytyjczycy sforsowali dolną Łabę i dotarli do Lubeki, polska 1. Dywizja Pancerna do Wilhelmshaven, siły prawego skrzydła wojsk sprzymierzonych skręciły na południe, sforsowały górny Dunaj i dotarły do Jeziora Bodeńskiego i Tyrolu. W II 1945 na konferencji jałtańskiej uzgodniono podział Niemiec na strefy okupacyjne i ich demilitaryzację, potwierdzono podział stref wpływów mocarstw. We Włoszech 9 IV rozpoczęła się ofensywa sprzymierzonych, 21 IV Polacy weszli do Bolonii; rozbici Niemcy próbowali przeprawić się na północny brzeg Padu; jednocześnie w północnych Włoszech zaczęły walkę grupy ruchu oporu. Na Półwyspie Bałkańskim 16 IV wojska jugosłowiańskie przeszły do natarcia, 9 V weszły do Zagrzebia. W powietrzu wielka ofensywa bombowa lotnictwa sprzymierzonych z powodu zmniejszenia się liczby celów stopniowo zamierała, ostatnimi spektakularnymi celami były: Drezno i siedziba Hitlera w Berchtesgaden. Na morzu panowali sprzymierzeni. W Chinach na początku 1945 Japończycy umocnili połączenie Pekin–Indochiny, w marcu okupowali Indochiny Francuskie (część oddziałów francuskich przebiła się do Chin). W Birmie w styczniu rozpoczęła się ofensywa wojsk brytyjskich, 3 V padł Rangun, resztki wojsk japońskich wycofały się w góry. Na Oceanie Spokojnym Amerykanie 9 I wysadzili desant w zatoce Lingayen na wyspie Luzon i 23 II zdobyli Manilę, pobici Japończycy schronili się w góry; mniejsze desanty amerykańskie wylądowały na innych wyspach Archipelagu Filipińskiego, później zdobyły wyspy: Iwō-jima i przede wszystkim Okinawę, co ułatwiło nasilenie bombardowań Japonii; uderzenia lotnictwa pokładowego zespołów okrętów amerykańskich podpływających bezpośrednio do brzegów Wysp Japońskich i działania floty podwodnej doprowadziły do niemal pełnej blokady Japonii. Koniec wojny w Europie. W warunkach beznadziejnej polityczno-militarnej sytuacji Niemiec grupy polityków niemieckich podjęły próby rozmów, ale ostateczne decyzje podjęło dowództwo wojskowe, 29 IV podpisano wstępne warunki bezwarunkowej kapitulacji armii niemieckiej na froncie włoskim (2 V weszło w życie), 30 IV Hitler desygnował na swoje miejsce admirała K. Dönitza, później popełnił samobójstwo; 4 V poddały się wojska niemieckie znajdujące się w północno-zachodnich Niemczech i Danii; 5 V złożyły broń wojska niemieckie w południowych Niemczech, Tyrolu i w zachodniej Austrii; 7 V o godzinie w Reims przedstawiciele admirała Dönitza podpisali akt bezwarunkowej kapitulacji niemieckich sił zbrojnych i przerwania działań wojennych 8 V o godzinie czasu środkowoeuropejskiego. Na żądanie strony sowieckiej akt kapitulacji powtórzono w Berlinie (9 V o godzinie czasu wschodnioeuroejskiego); tylko niektóre zgrupowania niemieckie oraz formacje serbskie, chorwackie i słoweńskie przebijały się na zachód w celu poddania wojskom brytyjskim lub amerykańskim. W VII–VIII 1945 na konferencji poczdamskiej przywódcy wielkiej trójki ustalili zasady polityki wobec Niemiec. Koniec wojny w Azji. 6 VIII Amerykanie zrzucili bombę atomową na Hirosimę, 8 VIII na Nagasaki; japońskie władze podjęły decyzję o kapitulacji. 8 VIII rząd sowiecki wypowiedział wojnę Japonii, 9 VIII jego wojska uderzyły z 3 stron na Mandżurię, do połowy miesiąca doszły do Mukdenu (Shenyangu); po kapitulacji Japończyków obsadziły resztę Mandżurii, północną Koreę, Kuryle i południowy Sachalin. 2 IX w Zatoce Tokijskiej na okręcie Missouri przedstawiciele Japonii podpisali akt bezwarunkowej kapitulacji. Wyniki wojny. Wojna 1939–45 była konfliktem globalnym prowadzonym na terytoriach Europy, Azji, Afryki i Oceanii, na wszystkich oceanach i morzach oraz w przestrzeni powietrznej; uczestniczyło w niej 61 państw i 1,7 mld ludzi (pod bronią 110 mln). Bezpośrednie straty ludzkie wyniosły ponad 50 mln osób, w tym ok. 20 mln żołnierzy; działaniom wojennym towarzyszyły: masowy terror, mordy, deportacje, przesiedlenia grup ludności, często całych narodów, zapoczątkowane 1937 w Chinach i 1939 w Polsce. Wojna przyniosła degradację państw Europy w stosunku do Stanów Zjednoczonych, przyspieszyła rozpad systemu kolonialnego; spowodowała rozgromienie faszyzmu i nazizmu w Europie i militaryzmu w Azji. Ład powojenny ukształtowany przez konferencje: teherańską, jałtańską i poczdamską, usankcjonowany w formule ONZ, zapewnił hegemonię mocarstw, przede wszystkim Stanów Zjednoczonych i ZSRR, których rywalizacja doprowadziła do utworzenia 2 bloków militarno-politycznych: komunistycznego, rządzonego przez ZSRR, oraz demokratycznego, skupiającego się wokół Stanów Zjednoczonych. O. Terlecki, Najkrótsza historia drugiej wojny światowej, Kraków–Wrocław 1984; Z. Flisowski, Burza nad Pacyfikiem, t. 1–2, Warszawa 1994–95; J. Piekałkiewicz, Kalendarium wydarzeń II wojny światowej, Warszawa 1997; P. Matusak, E. Pawłowski, T. Rawski, Druga wojna światowa 1939–1945, t. 1–2, Siedlce 2003. Chassin, Histoire militaire de la seconde guerre mondiale, Paris 1951; K. Tippelskirch, Geschichte des Zweiten Weltkrieges, Bonn 1956; H. A. Jacobsen, 1939–1945. Der zweite Weltkrieg in Chronik und Dokumenten, Darmstadt 1961; E. Bauer, Histoire controversée de la deuxième guerre mondiale, t. 1–7, Monaco 1966; H. Michel, La seconde guerre mondiale, t. 1–2, Paris 1968–1969; Erdman, Der Zweite Weltkrieg, München 1980; J. Piekałkiewicz, Der Zweite Weltkrieg, Augsburg 1994. Tadeusz Rawski Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN. Wydarzenie, które przeszło do historii jako bitwa nad Niszem, zajmuje wyjątkowe miejsce w historii zarówno drugiej wojny światowej, jak i zimnej wojny. W okresie, w którym niegdysiejsza potęga Trzeciej Rzeszy nieodwracalnie chyliła się ku upadkowi, zrządzenie losu i ludzki błąd sprawiły, że amerykańskie lotnictwo zaatakowało oddziały Armii Czerwonej. Rozgorzała niewielka, ale krwawa bitwa pomiędzy sojusznikami – bitwa zwiastująca napięcie, w którym Europa miała żyć przez ponad czterdzieści kolejnych lat. 82. Grupa Myśliwska Historia 82. Grupy Myśliwskiej sięga lutego 1942 roku. Powołano ją do życia na Harding Field w Luizjanie jako grupę pościgową złożoną z trzech eskadr pościgowych (95., 96. i 97.) i niemal od razu podjęto decyzję o przeszkoleniu jej pilotów na dwusilnikowych myśliwcach Lockheed P-38 Lightning. W maju 1942 roku 82. Grupa – już Myśliwska, bo w tym właśnie czasie USAAF zmienił klasyfikację jednostek – trafiła w okolice Los Angeles, ale już we wrześniu przyszedł rozkaz przebazowania na wschodnie wybrzeże i przygotowania się do drogi przez Atlantyk. Personel grupy trafił do Szkocji na pokładzie liniowca Queen Mary 3 października 1942 roku. Pod koniec grudnia 82. Grupa była już w Afryce Północnej i wkrótce zaczęła odnosić sukcesy w walkach z nieprzyjacielskimi myśliwcami. Po zakończeniu walk w Afryce grupa wzięła udział w inwazji na Sycylię, a we wrześniu 1943 roku – w lądowaniach pod Salerno w ramach operacji „Avalanche”. 11 stycznia 1944 roku 82. Grupa trafiła do swojej ostatniej bazy w toku drugiej wojny światowej – Vincenzo pod Foggią, w południowo-wschodnich Włoszech. Stamtąd wykonywała głównie loty na eskortę wypraw bombowych zmierzających nad Rumunię, Bułgarię i Jugosławię. Z biegiem miesięcy grupę coraz częściej przydzielano do atakowania celów naziemnych. Od sierpnia wysyłano ją także na pomoc Armii Czerwonej na Bałkanach i na Węgrzech oraz partyzantom w Jugosławii. Niedługo potem na czele 82. Grupy stanął doświadczony trzydziestodwuletni pułkownik Clarence T. „Curly” Edwinson, w młodości pierwszorzędny futbolista na szczeblu uczelnianym. W 1936 roku Edwinson uzyskał uprawnienia pilota. Po wybuchu drugiej wojny światowej trafił do Wielkiej Brytanii, gdzie był obserwatorem analizującym zmagania RAF-u z Luftwaffe. Po ataku na Pearl Harbor wrócił do Stanów, w pewnym momencie trafił nawet na Alaskę, ale później dostał przydział do Europy i w sierpniu 1944 roku został dowódcą 82. Grupy w składzie Piętnastej Armii Powietrznej. Przed opisywanymi tu wydarzeniami odbył dwadzieścia sześć lotów bojowych na czele 82. Grupy. Bitwa nad Niszem W pierwszych dniach listopada 1944 roku Armia Czerwona walczyła w okolicach miasta Nisz w południowo-wschodniej Jugosławii (dziś w południowej Serbii), około pięćdziesięciu kilometrów od granicy z Bułgarią, i kierowała się na Paraćin, tak aby zbliżyć się do Belgradu. Rosjanie chętnie korzystali z amerykańskiego wsparcia lotniczego. 82. Grupa wykonała pierwszy lot w tym charakterze 6 listopada. Skutek był tak dobry, że Rosjanie zażyczyli sobie powtórki nazajutrz, i to na większą skalę. Amerykanie delegowali wobec tego dwie grupy: 82. i 1., łącznie 124 Lightningi, które ruszyły nad Jugosławię eskadra za eskadrą. Edwinson prowadził dwie eskadry. Krótko przed godziną w pobliżu Nisza jego lotnicy ruszyli do ataku na pociągi, a następnie kolumnę ciężarówek jadącą przez dolinę. Tam odezwała się obrona przeciwlotnicza, ale Lightningi bez problemu wgryzły się w obrane cele. Wtem piloci, którzy pozostali wyżej, aby zapewnić kolegom osłonę, zameldowali o jednosilnikowych myśliwcach startujących z lotniska w Niszu. Amerykanie zrezygnowali z ostrzeliwania celów naziemnych i ruszyli w górę, aby przyjąć bój w powietrzu z – jak sądzili – niemieckimi Messerschmittami Bf 109. Jeden z „Niemców” szybko i najwyraźniej z dużą wprawą wsiadł na ogon P-38L (numer 44-24035) Phila Brewera. Na pomoc ruszył mu porucznik Kenneth Katschke, ale było już za późno. Maszyna runęła na ziemię, grzebiąc Brewera w spalonym wraku. Katschke mógł jedynie pomścić kolegę. Odmierzył poprawkę, wcisnął spust i „Messerschmitt” spadł korkociągiem na ziemię. Dzięki temu Katschke mógł się przyjrzeć jego oznaczeniom. Zamiast czarnych krzyży na płacie lśniły czerwone gwiazdy. Amerykanie walczyli z sowieckimi Jakami-3 należącymi do 659. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego. Jak-3 W amerykańskich radiach rozbrzmiało ostrzeżenie. Zaraz potem rozległy się kolejne. Piloci Lightningów nie mieli już wątpliwości, z kim walczą. Rosjanie też zaczęli się orientować, co zaszło. Niektórzy piloci po obu stronach zaczęli przechylać samoloty ze skrzydła na skrzydło, co znaczy: „nie strzelać” (a także dawało innym lotnikom sposobność, aby lepiej się przyjrzeć oznaczeniom na skrzydłach), ale część Rosjan wciąż zachowywała się agresywnie. Jeden Jak wziął na cel samego Edwinsona, ale odleciał, ciągnąc za sobą smugę dymu, kiedy dostał się pod ostrzał innego Lightninga. Porucznik Sid Coulson na P-38J (numer 43-28662) nie miał tyle szczęścia. Jego myśliwiec, poszarpany celną serią, runął na ziemię z pilotem wciąż w kabinie. Wreszcie Edwinson zbliżył się do prowadzącego formacji sowieckiej, 21-letniego asa (czterdzieści sześć zwycięstw do końca wojny) kapitana Aleksandra Kołdunowa. Obaj pomachali skrzydłami. Udało się zażegnać chaos, bitwa nad Niszem dobiegła końca. Według większości źródeł Amerykanie stracili trzy Lightningi. Oprócz dwóch, które padły ofiarą Jaków, jednego strąciła obrona przeciwlotnicza; był to P-38L (numer 44-24392) Charlesa Kinga, który lądował awaryjnie z dwoma płonącymi silnikami opodal miasta Sjenica. Z kolei Rosjanie stracili w powietrzu trzy lub cztery Jaki-3 (i dwóch zabitych pilotów). Amerykanie jeszcze nie wiedzieli, że w prawdziwe tarapaty dyplomatyczne wpakowali się, atakując ciężarówki. Zbrodnia i kara Po powrocie do Vincenzo zaczęło się gorączkowe ustalenie przyczyn. Wkrótce wyszło na jaw, że wszystko zaczęło się od błędu w nawigacji. Lightningi, owszem, miały poszukać celów w pewnej dolinie opodal Nisza. Problem w tym, że dolina, którą wskazano lotnikom podczas odprawy, leżała w odległości kilkudziesięciu kilometrów od tej, w której zaatakowali ciężarówki. Aleksandr Kołdunow Na ziemi Rosjanie stracili około dwudziestu pojazdów, ale co ważniejsze, wśród około trzydziestu ofiar śmiertelnych znalazł się generał Grigorij Pietrowicz Kotow, dowódca 6. Gwardyjskiego Korpusu Strzelców. Kotow ostatnio wykazał się talentem dowódczym podczas operacji jasko-kiszyniowskiej, uchodził za oficera zarówno utalentowanego, jak i dobrze ustosunkowanego politycznie. Łatwo zgadnąć, że wybuchł skandal na linii Moskwa–Waszyngton, trzymano go jednak za kulisami, aby nie dawać propagandystom Trzeciej Rzeszy kolejnej okazji do prorokowania rozłamu koalicji antyniemieckiej. Mimo wszystko Rosjanie domagali się rozstrzelania oficera odpowiedzialnego za pomyłkę, co nie wchodziło w grę, kiedy wina pułkownika była bezdyskusyjnie nieumyślna. W toku dochodzenia jako podstawową przyczynę zdarzenia wskazano błędne odczytanie mapy i błędne rozpoznanie punktów orientacyjnych. Poza tym Amerykanie po prostu nie spodziewali się, że Armia Czerwona będzie już tak blisko Belgradu. Aby ułagodzić gniew niewygodnego sojusznika, Edwinsona odwołano ze służby na froncie i przeniesiono do Stanów Zjednoczonych, poza tym jednak bitwa nad Niszem nie wpłynęła negatywnie na jego karierę. Nie wiadomo niestety, czy Sowieci przeprowadzili jakiekolwiek dochodzenie. Krążyły pogłoski, że rozstrzelano pilotów Jaków, którzy strącili amerykańskie samoloty, ale tę wersję wydarzeń należy zaliczyć do bajek. W ostatecznym rozrachunku bitwa nad Niszem to skutek pomyłki po obu stronach barykady. Amerykanie sądzili, że walczą z Niemcami, Rosjanie – również. Lightningi wzięto z pewnością za rozpoznawcze Focke-Wulfy Fw 189, również dwusilnikowe maszyny w układzie dwubelkowym. Starzy znajomi Kilka lat później historia dopisała nietypowy epilog stosunków edwinsonowsko-sowieckich. Kiedy w 1948 roku Sowieci zaczęli blokować dostęp do Berlina, generał Lucius D. Clay zwrócił się do generała broni Curtisa LeMaya z prośbą o zaopatrywanie miasta drogą lotniczą, głównie w węgiel. LeMay czym prędzej zaczął organizować dostawy, ale obawiał się, że Sowieci będą próbowali zestrzeliwać transportowe C-47. Postanowił więc zapewnić im osłonę lotniczą. W tym celu zwrócił się do dowódcy 27. Grupy Myśliwskiej – niejakiego pułkownika Edwinsona. Curly Edwinson w latach 50. Na szczęście Moskwa uznała, że nie warto wszczynać wojny w tym momencie. Tak zwany mały most powietrzny działał bez przeszkód i stał się dobrym przetarciem przed organizacją „dużego” mostu w drugiej połowie czerwca. Sowieckie myśliwce wprawdzie naprzykrzały się amerykańskim samolotom transportowym, ale nie dochodziło do jawnych ataków, toteż Thunderboltów Edwinsona nie poderwano do walki. Ostatecznie Edwinson przeszedł w stan spoczynku w 1961 roku w stopniu generała brygady. Ostatni etap kariery spędził w Dowództwie Kontynentalnej Obrony Powietrznej (CONAD). Zmarł dwadzieścia cztery lata później. Aleksandr Kołdunow, który był wówczas dowódcą 866. Pułku i miał jedynie tymczasowy przydział do 659. Pułku, wspiął się jeszcze wyżej, na dobrą sprawę w tej samej profesji co Edwinson – w latach 70. dosłużył się stanowiska naczelnego dowódcy Wojsk Obrony Przeciwlotniczej Kraju i stopnia głównego marszałka lotnictwa. Zasiadał też w Komitecie Centralnym KPZR w ostatnich latach jej istnienia. Zobacz też: Messerschmitty z Rafwaffe. Tajna broń Churchilla Bibliografia Steve Blake, P-38 Lightning Aces of the 82nd Fighter Group, Osprey 2012. Aleksander A. Maslov, Fallen Soviet Generals: Soviet General Officers Killed in Battle, 1941-1945, Routledge, 2016. Barrett Tillman, Forgotten Fifteenth: The Daring Airmen Who Crippled Hitler’s War Machine, Regnery History, 2014. Barrett Tillman, LeMay: A Biography, St. Martin’s Press, 2015. Honor Roll 82nd Fighter Group 1942- Sep 45, dostęp: 30 czerwca 2019. United States Army Air Forces Opis Opis Ostatnie 14 gier Bitwy II Wojny Światowej System: Bitwy II Wojny Światowej (B-35) Stopień złożoności zasad: bardzo wysoki Skala: Batalion-kompania Plansze: 2 x 50/70 cm Scenariusze: 4 Opis: Czwarta już edycja najstarszego i najbardziej rozbudowanego systemu gier wojennych w Polsce. „Bitwy II Wojny Światowej” (znane jako B-35) nie przedstawiają żadnej konkretnej bitwy, ale prezentują możliwość rozegrania najbardziej charakterystycznych dla drugiej wojny światowej rodzajów starć – desantów morskich i powietrznych, natarć pancernych, okrążania przeciwnika jak i prób przerwania blokady oraz desperackiej obrony przed nacierającym nieprzyjacielem. Gra zawiera jednostki amerykańskie, czeskie, brytyjskie, polskie, radzieckie i niemieckie. Na łamach polskich magazynów poświęconych grom wojennym ukazała się wielka liczba scenariuszy do tego systemu oraz dodatkowych plansz i jednostek. Zasady B-35 są bardzo złożone i szczegółowe, zostały także wykorzystane w wielu historycznych grach wojennych. Każda z tych gier jest jednak niezależnym produktem i posiadanie tej nie jest niezbędne, aby móc w nie grać. Battles of the World War II 1943-45 System: Battles of the World War II (B-35) Complexity: very high Scale: Battalion-company Boards: 2 x 50/70 cm Scenarios: 4 Description: Fourth edition of the Polish oldest and most complex wargames system. Battles of the World War II 1943-45 (usually known as B-35) is not showing any particular battle – instead it gives players an opportunity to play a number of battles that shows most often used kinds of maneuvers, like sea and air landings, armored attacks, surrounding the enemy, attempts to break the blockade or desperate defense against stronger attacker. The game contains American, Czech, British, Polish, Soviet and German units. A big number of scenarios was released in the Polish wargaming magazines. B-35 rules are very detailed and were used in many historical games. Each of these games is separate title, so having this one is not obligatory to play them. Sklep Filmy Filmy DVD Dokumentalne Historyczne Oceń produkt jako pierwszy Data premiery: 2009-04-03 Oferta dvdmax : 45,99 zł Opis Opis Bitwa o Midway była punktem zwrotnym morskich zmagań na Pacyfiku w czasie II wojny światowej. Po raz pierwszy Amerykanom udało się zniszczyć zdecydowaną większość sił napastników i odeprzeć silny atak na własne pozycje. Co więcej, w czasie bitwy udało im się zatopić 4 lotniskowce japońskie, zwycięstwo przypłacając utratą jednego własnego okrętu tej klasy. Dane szczegółowe Dane szczegółowe Tytuł: Encyklopedia II Wojny Światowej: Bitwa o Midway 1942 Reżyser: Various Directors Producent: Amercom Dystrybutor: GM Distribution Data premiery: 2009-04-03 Język oryginału: angielski Lektor: tak Lektor języki: polski Polski dubbing: nie Napisy: polskie Nośnik: DVD Typ dysku: dwuwarstwowa, jednostronna Liczba nośników: 1 Region: 2 Indeks: 65428054 Recenzje Recenzje Dostawa i płatność Dostawa i płatność Prezentowane dane dotyczą zamówień dostarczanych i sprzedawanych przez . Inne tego reżysera Najczęściej kupowane

bitwy ii wojny światowej 1942 45